?我县召开玉田县原乡镇（公社）“三员”生

Uk?ad Warszawski

Uk?ad o Przyja?ni, Wspó?pracy i Pomocy Wzajemnej

Mapa Uk?adu Warszawskiego
J?zyk roboczy	百度 此外，易地扶贫搬迁还要与就业扶贫、教育扶贫、健康扶贫、生态扶贫，特别是产业扶贫紧密结合在一起，帮助这一部分群众尽快脱贫并巩固脱贫成果。 j?zyk rosyjski
Siedziba	Moskwa pr. Leningradski 41 (Ленинградский проспект)
Cz?onkowie	Albania Bu?garia Czechos?owacja NRD Polska Rumunia W?gry ZSRR
Dowódca Zjednoczonych Si? Zbrojnych	Iwan Koniew (pierwszy) Piotr ?uszew (ostatni)
Utworzenie	14 maja 1955 w Warszawie
Rozwi?zanie	1 lipca 1991

Konferencja w Sali Kolumnowej pa?acu Rady Ministrów (obecnie Pa?ac Prezydencki), w czasie której podpisano Uk?ad Warszawski

Dokument Uk?adu Warszawskiego – podpisy sygnatariuszy

Uk?ad Warszawski (oficjalna nazwa: Uk?ad o Przyja?ni, Wspó?pracy i Pomocy Wzajemnej; ros. Договор о дружбе, сотрудничестве и взаимной помощи, ang. Warsaw Pact) – organizacja polityczno-wojskowa państw bloku wschodniego z dominuj?c? rol? ZSRR. Formalnie powsta? na podstawie deklaracji bukaresztańskiej, jako reakcja na powstanie NATO i zawarcie uk?adów paryskich w 1954, przewiduj?cych remilitaryzacj? przyj?tej do NATO w 1955 Republiki Federalnej Niemiec. Celem utworzenia Uk?adu Warszawskiego by?o ujednolicenie polityki zagranicznej i militarnej ZSRR i państw od niego uzale?nionych. Sankcjonowa? istniej?ce od zakończenia II wojny ?wiatowej podporz?dkowanie ZSRR państw Europy ?rodkowo-Wschodniej wraz z ich si?ami zbrojnymi, stanowi? struktur? umo?liwiaj?c? ZSRR pe?n? kontrol? nad si?ami zbrojnymi i polityk? obronn? państw cz?onkowskich oraz by? wykorzystywany w polityce ZSRR w konfrontacyjnych stosunkach z Zachodem.

Jego formalne zasady zosta?y okre?lone w 1955 roku przez I Sekretarza KPZR Nikit? Chruszczowa.

Uk?ad podpisano 14 maja 1955 roku w pa?acu Rady Ministrów w Warszawie, a wszed? w ?ycie z dniem 4 czerwca 1955 roku, gdy dokumenty ratyfikacyjne zosta?y z?o?one Rz?dowi PRL – b?d?cemu zgodnie z art. 10 depozytariuszem – przez ostatni? z uk?adaj?cych si? stron – Ludow? Republik? Albanii. Sejm PRL ratyfikowa? uk?ad Uchwa?? z dnia 19 maja 1955 roku.

Sporz?dzony w czterech j?zykach autentycznych: polskim, rosyjskim, czeskim i niemieckim. Zarejestrowany przez Sekretariat ONZ 10 pa?dziernika 1955 r.

Art. 7 zabrania? udzia?u w jakichkolwiek koalicjach lub sojuszach i zawierania porozumień, których cele pozostaj? w sprzeczno?ci z celami Uk?adu.

Uk?ad by? otwarty dla wszystkich mi?uj?cych pokój państw, bez wzgl?du na ich ustrój (art. 9).

Art. 11 Uk?adu deklarowa? jego rozwi?zanie w przypadku utworzenia w Europie systemu bezpieczeństwa zbiorowego i zawarcia w tym celu Ogólnoeuropejskiego Uk?adu o bezpieczeństwie zbiorowym, do czego wytrwale d??y? b?d? Uk?adaj?ce si? Strony.

Uk?ad mia? obowi?zywa? przez 30 lat (art. 11). 26 kwietnia 1985 roku jego wa?no?? przed?u?ono o nast?pne 20 lat, z mo?liwo?ci? przed?u?enia o dalsze 10 lat w razie niewypowiedzenia. Istnia? do 1 lipca 1991 roku.

Ustanowiono wspólne dowództwo Uk?adu w Moskwie. Sztaby wojsk państw cz?onkowskich podlega?y X Zarz?dowi Sztabu Generalnego Si? Zbrojnych Zwi?zku Socjalistycznych Republik Radzieckich pe?ni?cego rol? Sztabu Zjednoczonych Si? Zbrojnych. Naczelny Dowódca Zjednoczonych Si? Zbrojnych Uk?adu Warszawskiego jednocze?nie pe?ni? funkcj? I Zast?pcy Ministra Obrony Zwi?zku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Cz?onkowie

Mapa krajów Uk?adu Warszawskiego

Państwa cz?onkowskie NATO i Uk?adu Warszawskiego na prze?omie 1989/1990

• Zwi?zek Socjalistycznych Republik Radzieckich
• Ludowa Republika Albanii (zawiesi?a wspó?prac? w 1961 roku, wyst?pi?a z Uk?adu 12 wrze?nia 1968 roku)
• Ludowa Republika Bu?garii
• Czechos?owacka Republika Socjalistyczna
• Niemiecka Republika Demokratyczna (w strukturach wojskowych od 1956 roku, wyst?pi?a z Uk?adu 25 wrze?nia 1990 roku)
• Polska Rzeczpospolita Ludowa
• Rumuńska Republika Ludowa (od 1965 Socjalistyczna Republika Rumunii)
• W?gierska Republika Ludowa

czyli wszystkie państwa socjalistyczne ówczesnej Europy poza Socjalistyczn? Federacyjn? Republik? Jugos?awii.

Cz?onkowie Uk?adu Warszawskiego mieli broni? si? wspólnie w przypadku ataku na którekolwiek z państw-sygnatariuszy.

Art. 4 Uk?adu:

W przypadku napa?ci zbrojnej w Europie na jedno lub kilka Państw Stron Uk?adu, dokonanej przez jakiekolwiek państwo lub grup? państw, ka?de Państwo Strona Uk?adu, realizuj?c prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej, zgodnie z artyku?em 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli państwu lub państwom, na które dokonana zosta?a taka napa??, natychmiastowej pomocy, indywidualnie i w porozumieniu z innymi Państwami Stronami Uk?adu, wszelkimi ?rodkami, jakie b?dzie uwa?a?o za niezb?dne, w??czaj?c zastosowanie si?y zbrojnej. Państwa Strony Uk?adu b?d? niezw?ocznie konsultowa? si? w sprawie wspólnych kroków, które nale?y podj?? w celu przywrócenia i utrzymania mi?dzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. O krokach, podj?tych na podstawie niniejszego artyku?u, zawiadomiona b?dzie Rada Bezpieczeństwa zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. Kroki te zostan? wstrzymane, gdy Rada Bezpieczeństwa podejmie ?rodki, niezb?dne dla przywrócenia i utrzymania mi?dzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Potencjalnym przeciwnikiem by?o NATO powsta?e w 1949 roku. Uk?ad pomija? radzieckie bazy na terytorium jego cz?onków (regulowa?y to dwustronne umowy ZSRR z danym państwem). Jego rozwi?zanie nie zmienia?oby równie? podobnie dwustronnych uk?adów o przyja?ni i wzajemnej pomocy.

Doktryna wojenna

Pa?ac Rady Ministrów w Warszawie

Doktryna Uk?adu Warszawskiego, zgodnie z przyj?tymi ustaleniami, mia?a oficjalnie charakter obronny. W praktyce traktowano jednak Uk?ad jako przeciwwag? dla ?imperialistycznego zagro?enia” ze strony NATO, a zw?aszcza Stanów Zjednoczonych Ameryki.

W latach 1955–1965 doktryna wojenna UW opiera?a si? na radzieckiej strategii prowadzenia dzia?ań wojennych w formie zmasowanych uderzeń rakietowo-j?drowych po??czonych z b?yskawicznym natarciem w skali strategicznej w celu opanowania terytorium przeciwnika i pozbawienia go mo?liwo?ci kontynuowania wojny. Dopuszczano mo?liwo?? wykonania uprzedzaj?cych uderzeń j?drowych w sytuacji stwierdzenia zagro?enia niespodziewanym atakiem. By? to odpowiednik amerykańskiej doktryny ?zmasowanego odwetu”. Koalicyjno?? doktryny przejawia?a si? w podzieleniu zadań mi?dzy państwa cz?onkowskie. Si?y Zbrojne Zwi?zku Radzieckiego mia?y wykona? uderzenia strategiczne z u?yciem broni j?drowej, dzia?ania na morzach i oceanach realizowa? mia?y po??czone floty państw UW, natomiast dzia?ania na kontynencie europejskim mia?y prowadzi? si?y l?dowe i lotnictwo taktyczne wszystkich państw Uk?adu, przy czym na zasadniczych kierunkach strategicznych przewidziane by?o u?ycie tylko zwi?zków operacyjnych Armii Radzieckiej.

W latach 1966–1980 w za?o?eniach doktryny wojennej Uk?adu przyjmowano mo?liwo?? stopniowego rozwoju dzia?ań pocz?wszy od wojny z wykorzystaniem ?rodków konwencjonalnych poprzez ograniczone u?ycie broni j?drowej, a kończ?c na u?yciu broni masowego ra?enia na du?? skal?. Zastosowanie broni j?drowej mia?o nast?pi? dopiero w przypadku jej u?ycia przez wojska NATO. W dalszym ci?gu du?? wag? przywi?zywano do wykonania strategicznego natarcia na terytorium przeciwnika w celu szybkiego rozbicia jego zasadniczych si? oraz opanowania wa?nych o?rodków gospodarczych. Koncepcja ta by?a zbli?ona do amerykańskiej doktryny ?elastycznego reagowania”.

Medal pami?tkowy po?wi?cony Uk?adowi Warszawskiemu opatrzony Or?em SZ PRL i napisem ?Braterstwo broni na stra?y pokoju i socjalizmu”

Na pocz?tku lat 80. XX w. opracowano now? doktryn? opart? na zasadzie utrzymywania gotowo?ci do prowadzenia wszelkich form dzia?ań wojennych. Zak?ada?a ona mo?liwo?? prowadzenia wojny ?wiatowej z wykorzystaniem broni j?drowej lub bez niej oraz prowadzenia kilku wojen lokalnych o charakterze konwencjonalnym. W koncepcji tej wykluczano mo?liwo?? wykonania uprzedzaj?cych uderzeń j?drowych. Broń j?drowa mia?a by? u?yta tylko w przypadku jej zastosowania przez przeciwnika. Obok strategicznego natarcia na terytorium przeciwnika dopuszczano mo?liwo?? prowadzenia dzia?ań obronnych na du?? skal?.

Dokumenty dotycz?ce udzia?u Polski w Uk?adzie Warszawskim ujawniane w latach 2005–2006 z inicjatywy Ministra Obrony Narodowej Rados?awa Sikorskiego potwierdzaj?, ?e doktryna wojenna Uk?adu mia?a potencjalnie charakter ofensywny .

Struktura Uk?adu

W strukturze Uk?adu Warszawskiego znajdowa?y si? organa kierownicze i konsultacyjne jak: Doradczy Komitet Polityczny, Komitet Ministrów Obrony i Komitet Techniczny. Cz??? wojskow? stanowi?y: Zjednoczone Dowództwo Si? Zbrojnych ze sztabem oraz wydzielone si?y zbrojne poszczególnych państw (kontyngenty) tworz?ce Zjednoczone Si?y Zbrojne UW.

Doradczy Komitet Polityczny

Utworzony na podstawie art. 6 Uk?adu. By? najwy?szym organem polityczno-wojskowym. W jego sk?ad wchodzili: premierzy rz?dów państw cz?onkowskich, ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony oraz przywódcy partii komunistycznych. Zadaniem komitetu by?o wypracowanie jednolitych pogl?dów w zakresie wspólnej strategii wobec zagro?eń polityczno-militarnych.

Komitet Ministrów Obrony

By? najwy?szym organem wojskowym Uk?adu. Stanowili go Ministrowie Obrony poszczególnych państw. Jego zadaniem by?o ustalanie zakresu wspólnych przedsi?wzi?? wojskowych, a zw?aszcza: zakresu ?wiczeń i manewrów sojuszniczych oraz gier wojennych i ?wiczeń dowódczo-sztabowych, wspó?pracy w zakresie szkolenia sztabów i wojsk, ujednolicenia instrukcji, regulaminów i przepisów wojskowych, wprowadzenia nowych wzorów uzbrojenia, zabezpieczenia logistycznego wojsk uk?adu itp.

Komitet Techniczny

Zajmowa? si? problemami unowocze?nienia uzbrojenia i wyposa?enia wojsk Uk?adu oraz jego standaryzacji u?atwiaj?cej wspó?dzia?anie na polu walki i zabezpieczenie techniczne. Zadaniem komitetu by?o te? ustalanie specjalizacji w produkcji sprz?tu wojskowego przez poszczególne państwa Uk?adu Warszawskiego.

Zjednoczone Dowództwo Si? Zbrojnych

Utworzone na podstawie art. 5 Uk?adu. Stanowi?o najwy?szy organ dowodzenia Uk?adu. Na jego czele sta? Naczelny Dowódca ZSZ oraz zast?pcy, którymi pocz?tkowo byli ministrowie, a potem wiceministrowie obrony stron uk?adu. Dowództwo nad wydzielonymi wojskami ka?dego z państw sprawowali ministrowie obrony tych państw. Naczelnemu dowódcy ZSZ podlega? Sztab ZSZ, w sk?ad którego wchodzili przedstawiciele si? zbrojnych państw cz?onkowskich Uk?adu. Sztab ZSZ utworzono w 1969, znajdowa? si? w Moskwie przy pr. Leningradskim (Ленинградский проспект) 41, w budynku wybudowanego w 1931 r. b. dworca lotniczego Centralnego Lotniska im. Frunzego w Chodynce (Moskwa), od lat 40. XX w. w sztabie Moskiewskiego Okr?gu Wojskowego, po rozpadzie Zwi?zku Radzieckiego Sztabie Koordynacji Wspó?pracy Wojskowej Państw Cz?onków WNP (Штаб по координации военного сотрудничества государств-членов СНГ), obecnie siedzibie Organizacji Uk?adu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (Организация Договора о Коллективной Безопасности). Od 1969 przy dowództwie ZSZ funkcjonowa?a Rada Wojskowa, w sk?ad której wchodzili zast?pcy naczelnego dowódcy ZSZ oraz szef sztabu ZSZ.

W 1973 uchwalono Konwencj? o zdolno?ci prawnej, przywilejach i immunitetach Sztabu i innych organów dowodzenia Zjednoczonych Si? Zbrojnych państw-stron Uk?adu Warszawskiego.

Zjednoczone Si?y Zbrojne

Sk?ada?y si? z kontyngentów wojsk operacyjnych si? zbrojnych poszczególnych państw Uk?adu Warszawskiego. Wielko?? kontyngentów uzgadniana by?a w formie dwustronnych porozumień pomi?dzy rz?dem ZSRR a rz?dami pozosta?ych państw cz?onkowskich. Uzgodnienia dokonywane by?y zwykle raz na pi?? lat i wi?za?y si? z przygotowywaniem planów rozwoju si? zbrojnych na kolejne pi?ciolecie. W okresie pokoju w sk?adzie ZSZ UW znajdowa?y si? tylko wytypowane jednostki posiadaj?ce wysoki poziom gotowo?ci bojowej.

Wojska wydzielone do Zjednoczonych Si? Zbrojnych

• Si?y Zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – 1 Armia Ogólnowojskowa i 2 Armia Ogólnowojskowa (po 5 dywizji) (u?yta jednorazowo w 1968 w operacji Dunaj jako 2 Armia Wojska Polskiego), 4 Armia Ogólnowojskowa (3 dywizje) i 2 dywizje rezerwowe, 3 Armia Lotnicza – ??cznie 15 dywizji wojsk l?dowych, w tym 5 pancernych;
• SZ CSRS – 1 i 4 Armia Ogólnowojskowa (po 4–5 dywizji), 2 Armia Rezerwowa (6 dywizji), 10 Armia Lotnicza – ??cznie 15 dywizji wojsk l?dowych, w tym 6 pancernych
• SZ NRD – 3 i 5 Armia Ogólnowojskowa (po 3 dywizje) oraz 5 dywizji rezerwowych – ??cznie 11 dywizji wojsk l?dowych, w tym 2 pancerne
• SZ Bu?garii – 1, 2 i 3 Armia Ogólnowojskowa (po 3 dywizje) – ??cznie 9 dywizji wojsk l?dowych
• SZ Rumunii – 2 i 3 Armia Ogólnowojskowa (po 4 dywizje) – ??cznie 8 dywizji wojsk l?dowych, w tym 2 pancerne
• SZ W?gier – 6 dywizji wojsk l?dowych

Ze strony Si? Zbrojnych ZSRR w okresie pokoju wystawiano w sk?ad ZSZ UW cztery grupy wojsk Armii Radzieckiej rozmieszczone na terytorium NRD, Czechos?owacji, Polski i W?gier. W 1990 w ich sk?adzie znajdowa?y si?:

• Zachodnia Grupa Wojsk w NRD – 1 Armia Pancerna, 2 Armia Pancerna, 3, 8 i 20 Armia Ogólnowojskowa (w ka?dej po 3-4 dywizje), 16. Armia Lotnicza
• Centralna Grupa Wojsk w Czechos?owacji – dwie dywizje pancerne, trzy dywizje zmechanizowane
• Pó?nocna Grupa Wojsk w Polsce – jedna dywizja pancerna i jedna zmechanizowana, 4 Armia Lotnicza
• Po?udniowa Grupa Wojsk na W?grzech – dwie dywizje pancerne i dwie zmechanizowane, dywizja lotnictwa my?liwskiego

W czasie wojny w sk?ad ZSZ UW wchodzi?y dodatkowo radzieckie wojska operacyjne z zachodnich okr?gów wojskowych Zwi?zku Radzieckiego.

Zestawienie Si? Zbrojnych państw sygnatariuszy UW (1990)

Liczebno?? si? zbrojnych państw cz?onkowskich NATO i Uk?adu Warszawskiego w 1973

Państwa	Liczba ?o?nierzy	Czo?gi	Transp. opanc.	Wyrz. rak. oper i takt.	Samoloty bojowe
ZSRR	2 458 000	41 580	45 000	1121	5955
Polska	347 000	3330	4855	81	480
CSRS	199 700	4585	4900	77	407
NRD	173 100	3140	5900	80	307
W?gry	106 800	1435	2310	27	113
Bu?garia	117 500	2200	2365	72	234
Rumunia	171 000	3200	5000	50	380
Razem	3 573 100	59 470	70 330	1508	7876

Rola PRL w Uk?adzie o Przyja?ni, Wspó?pracy i Pomocy Wzajemnej

Zgodnie z ?Protoko?em uzgodnień mi?dzy Radami Ministrów ZSRR i PRL” podpisanym w Moskwie w dniach 17–19 pa?dziernika 1955 roku Si?y Zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, oprócz Wojsk OPK, mia?y wydzieli? ze swojego sk?adu wojska operacyjne zorganizowane we Front Polski (Nadmorski) z?o?ony z trzech armii ogólnowojskowych i armii lotniczej. Front ten mia? dzia?a? w II rzucie strategicznym Zjednoczonych Si? Zbrojnych Uk?adu Warszawskiego na nadmorskim kierunku operacyjnym (o charakterze pomocniczym) z zadaniem os?ony prawego skrzyd?a g?ównego zgrupowania uderzeniowego Armii Radzieckiej dzia?aj?cego na kierunku centralnym oraz os?ony wybrze?a morskiego przed ewentualnymi desantami si? NATO.

W 1955 roku w sk?ad Frontu Polskiego wchodzi?y: 1 Armia Ogólnowojskowa wystawiana przez wojska Pomorskiego Okr?gu Wojskowego i 2 Armia Ogólnowojskowa wystawiana przez wojska ?l?skiego Okr?gu Wojskowego stanowi?ce I rzut operacyjny. Ich zadaniem w pocz?tkowym okresie wojny by?a os?ona granicy zachodniej Polski i zabezpieczenie mobilizacji ca?ych si? zbrojnych. W sk?adzie II rzutu operacyjnego przewidywano 4 Armi? Ogólnowojskow?, wystawian? przez wojska Warszawskiego Okr?gu Wojskowego. Dzia?ania Frontu Polskiego mia?a wspiera? z powietrza 3 Armia Lotnicza. W chwili powstania Uk?adu Warszawskiego armie I rzutu posiada?y po trzy korpusy armijne (w ka?dym po dwie dywizje piechoty i dywizja zmechanizowana), a armia II rzutu mia?a korpus armijny i trzy dywizje obrony wybrze?a (mobilizowanych w czasie wojny). W dyspozycji dowództwa Frontu znajdowa?y si? dwa korpusy zmechanizowane i trzy dywizje piechoty. Pó?niej zrezygnowano ze szczebla korpusu, a poszczególne armie mia?y w swoim sk?adzie dywizje pancerne i zmechanizowane (1 i 2 Armia Ogólnowojskowa po pi?? dywizji i 4 Armia – trzy dywizje). Dowództwu Frontu Polskiego podlega?y dwie dywizje desantowe (w czasie wojny brygady) oraz zorganizowane w latach 70. i 80. XX w. trzy rezerwowe dywizje zmechanizowane.

Od po?owy lat 80. XX w. SZ PRL wydziela?y na wypadek wojny w sk?ad Zjednoczonych Si? Zbrojnych Uk?adu Warszawskiego kontyngent wojskowy z?o?ony z: pi?ciu dywizji pancernych, jedenastu dywizji zmechanizowanych (w tym trzy rezerwowe) i dwóch brygad desantowych oraz trzech dywizji lotniczych (polskie dywizje, pomimo struktury wzorowanej na dywizjach radzieckich, by?y znacznie s?absze – mia?y o 30% ni?sze stany ?o?nierzy i sprz?tu bojowego (si? i ?rodków)).

W ramach realizowanych zadań, okre?lonych po raz pierwszy w ?Planie operacji zaczepnej z 1965 r.”, polskie wojska operacyjne mia?y prowadzi? dzia?ania zaczepne na nadmorskim kierunku operacyjnym w II rzucie strategicznym wojsk UW i zaj?? terytorium pó?nocnych Niemiec, Danii i Holandii. Jednostki wojsk desantowych (7 Dywizja Desantowa) i powietrznodesantowych (6 Dywizja Powietrznodesantowa) oraz jedna dywizja zmechanizowana (15 Dywizja Zmechanizowana) mia?y zaj?? wyspy Zelandia i Fionia przy wsparciu si? Marynarki Wojennej i radzieckiej Floty Ba?tyckiej. Celem tej operacji by?o zamkni?cie cie?nin duńskich i niedopuszczenie si? morskich NATO na Morze Ba?tyckie (zabezpieczenie wybrze?a Polski, NRD i ZSRR przed desantami morskimi). Od po?owy lat 80. XX w. przewidywano alternatywnie w planie mo?liwo?? prowadzenia dzia?ań obronnych w II rzucie strategicznym UW na linii Odry i Nysy ?u?yckiej. ?wiczenia zwi?zane z obron? zachodniej granicy Polski prowadzone by?y systematycznie od 1946 roku.

Wspólny system obrony powietrznej terytorium państw UW

W oparciu o systemy radiolokacyjne, rakietowe i dowodzenia produkcji radzieckiej w latach 60. XX w. stworzony zosta? jednolity system obrony powietrznej ??cz?cy narodowe systemy poszczególnych państw-cz?onków UW. By? on powieleniem modelu radzieckiego obrony strefowo-obiektowej. Zak?ada? wymian? informacji mi?dzy dowództwami Obrony Powietrznej Kraju i wspó?dzia?anie w zwalczaniu naruszycieli wspólnej przestrzeni powietrznej. Dotyczy?o to przede wszystkim państw i rejonów granicz?cych z państwami NATO i wybrze?y morskich. Od zachodnich granic NRD a? po Zatok? Fińsk? by?y rozmieszczone jednostki rakietowe, a na ich zapleczu lotniska ze stale dy?uruj?cymi samolotami przechwytuj?cymi. By? rozwijany i modernizowany do końca istnienia UW. Na du?? skal? zastosowano systemy rakietowe: S-75 ?D?wina”, S-75M ?Wo?chow”, S-125 ?Newa”, S-200 ?Wega” i ich mutacje. W Polsce by?o kilkadziesi?t takich dywizjonów. Planowano wprowadzanie nowych (np. S-300). Podstaw? by?o wczesne wykrycie, zidentyfikowanie i namierzenie przeciwnika oraz szybki obieg informacji o nim. Uk?ad Warszawski posiada? rozbudowan? sie? posterunków radiolokacyjnych i ??czno?ci, w wi?kszo?ci produkcji radzieckiej.

W?a?nie system OPK (i si?y morskie) by? punktem styku przeciwstawnych si? ?zimnej wojny”, a móg? by? niemal w ka?dej chwili pocz?tkiem rzeczywistego starcia. Obie strony wzajemnie usi?owa?y ?ledzi? i kontrolowa? przeciwnika, nierzadko posuwaj?c si? do prowokacji. Stale nad Morzem Ba?tyckim, w pobli?u granic państw UW patrolowa?y przestrzeń samoloty NATO, zwiadowcze i bojowe. Radzieckie samoloty pojawia?y si? u wybrze?y państw zachodnich. W przypadku pojawienia si? przeciwnika by? og?aszany w tych jednostkach alarm bojowy, przygotowywano rakiety do startu, w??czane by?y stacje naprowadzania rakiet, cz?stokro? podrywano w powietrze par? dy?urn? (przechwytuj?cych samolotów my?liwskich). Prowadzona by?a o?ywiona ??czno??. Takie przypadki by?y na porz?dku dziennym. Paradoksalnie, te dzia?ania prowadzone regularnie i rutynowo pomaga?y utrzyma? pewn? równowag?, s?u?y?y bowiem kontroli si? i ?rodków przeciwnika: czy zmieni?a si? ilo??, dyslokacja dywizjonów rakietowych, lotnisk, czynnych stacji radarowych, o?rodków ??czno?ci, ich cz?stotliwo?ci, mocy, sposobów pracy itp. Nad Ba?tykiem przez wiele lat pojawia?y si? natowskie ?Oriony”, ?Nimrody”, a nawet samoloty ?Blackbird”.

System s?u?y? równie? do wykrywania i powstrzymywania uciekinierów z w?asnego terytorium. W szczególno?ci wiele takich przypadków mia?o miejsce w latach osiemdziesi?tych XX w.

Broń j?drowa w UW

W okresie istnienia Uk?adu Warszawskiego broń j?drow? posiada?a tylko Armia Radziecka. W chwili powstania Uk?adu dysponowa?a ona 200 bombami j?drowymi (w tym czasie NATO mia?o 3067 ?adunków j?drowych). Pozosta?e kraje cz?onkowskie dysponowa?y od pocz?tku lat 60. XX w. ?rodkami przenoszenia broni j?drowej w postaci wyrzutni rakiet taktycznych i taktyczno-operacyjnych oraz samolotów nosicieli broni j?drowej. Arsena? j?drowy Uk?adu Warszawskiego by? systematycznie rozbudowywany, jednak zrównanie potencja?ów UW i NATO nast?pi?o dopiero w po?owie lat 70. XX w. Państwa cz?onkowskie UW wprowadza?y na uzbrojenie nowe typy wyrzutni rakiet o wi?kszym zasi?gu oraz nowocze?niejsze typy samolotów. W 1986 roku liczba ?adunków j?drowych b?d?cych w dyspozycji UW osi?gn??a najwi?kszy poziom – 40 723 ?adunki. W nast?pnych latach zacz?to ich redukcj?. W chwili rozwi?zania Uk?adu w 1991 roku Zwi?zek Radziecki posiada? 28 595 ?adunków j?drowych.

Broń j?drowa na terytorium Polski

Radziecka broń j?drowa znajdowa?a si? na terytorium kilku państw Uk?adu Warszawskiego. Wed?ug raportu CIA z 1979 roku ujawnionego w 1996 roku, 23 magazyny znajdowa?y si? na terytorium: Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Polski, Czechos?owacji, W?gier i Rumunii. 11 spo?ród nich umiejscowionych by?o na terenie radzieckich lotnisk wojskowych, pozosta?ych 12 to integralne, pilnie strze?one sk?ady g?owic dla rakiet taktycznych i taktyczno-operacyjnych oraz j?drowych bomb lotniczych.

Na terenie Polski broń j?drowa znajdowa?a si? w kilku miejscach. W trzech radzieckich jednostkach wojskowych: w Templewie ko?o Trzemeszna Lubuskiego, w Brze?nicy (ko?o Bornego Sulinowa) i w Podborsku ko?o Bia?ogardu. Z nich, w wypadku wojny, mia?a by? wydana polskim jednostkom rakietowym (cztery brygady rakiet operacyjno-taktycznych, czterna?cie dywizjonów rakiet taktycznych) i lotniczym. By?o to ??cznie 178 ?adunków w formie g?owic do rakiet i bomb lotniczych (w tym czasie Amerykanie na terenie Republiki Federalnej Niemiec posiadali ok. 10 tys. ?adunków j?drowych, w tym 2500 do dyspozycji Bundeswehry). Jednostki wojsk rakietowych SZ PRL posiada?y na uzbrojeniu wyrzutnie rakiet operacyjno-taktycznych (systemu R-300 ?Elbrus” – wed?ug NATO: SCUD B) i wyrzutnie rakiet taktycznych (typu R-70 ??una M”). Wojska lotnicze mia?y na uzbrojeniu samoloty Su-7, a potem Su-22 przystosowane do przenoszenia bomb j?drowych. Broń j?drowa mia?a by? u?yta przez wojska Frontu Polskiego g?ównie do niszczenia du?ych zgrupowań wojsk przeciwnika oraz jego ?rodków przenoszenia broni masowego ra?enia.

Jednostki Pó?nocnej Grupy Wojsk AR w Polsce posiada?y amunicj? j?drow? na w?asny u?ytek: w sk?adach lotniska w Szprotawie, prawdopodobnie w Bagiczu ko?o Ko?obrzegu (sk?ady lotniskowe) i innych. Ich liczba, rodzaj i moc nie zosta?y dot?d ujawnione. Sk?ady mie?ci?y si? w rejonach du?ej koncentracji wojsk radzieckich i by?y os?aniane przez jednostki ?Specnazu”.

Decyzj? o wydaniu ze sk?adów i u?yciu broni j?drowej mog?o wyda? tylko Dowództwo Zjednoczonych Si? Zbrojnych Uk?adu Warszawskiego, co mia?o zapobiec jej przypadkowemu wykorzystaniu przez dowódców ni?szych szczebli.

Operacje wojskowe UW

Uk?ad Warszawski prowadzi? w ci?gu swego istnienia tylko jedn? operacj? wojskow? – operacj? ?Dunaj”. 21 sierpnia 1968 roku przeprowadzi? interwencj? podczas Praskiej Wiosny w Czechos?owacji (nie by?a to interwencja wszystkich państw Uk?adu, lecz jedynie jego 5 cz?onków, Rumunia odmówi?a. Udzia? wzi??y si?y zbrojne: Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Bu?garii, W?gier, Polski i ZSRR); w ten sposób zosta?a wype?niona tzw. doktryna Bre?niewa. W interwencji wzi??o udzia? 750 000 ?o?nierzy, 6300 czo?gów i 800 samolotów. Szacuje si?, ?e zgin??o oko?o 200 osób.

Po inwazji wojsk Uk?adu Warszawskiego na Czechos?owacj? dowódca United States Army w Europie gen. James Hilliard Polk uzna?, ?e: ?to by?a operacja wojskowa najwy?szej klasy, dobrze zorganizowana i skoordynowana, w?a?ciwie zamaskowana i szybka”. Oceni? Dunaj jako zmasowany pokaz pot?gi wojskowej ZSRR.

Na szczycie w Bukareszcie w 1989 roku zdecydowano o odej?ciu od doktryny Bre?niewa. Po przemianach politycznych w latach 1989–1990 państwa cz?onkowskie postanowi?y, ?e stacjonuj?ce w krajach Uk?adu wojska radzieckie powinny opu?ci? te państwa. 25 lutego 1991 roku w Budapeszcie podpisano umow? o zaprzestaniu wspó?pracy wojskowej w ramach Uk?adu, 1 lipca 1991 roku w Pradze rozwi?zano struktury polityczne. Oznacza?o to ostateczn? likwidacj? Uk?adu Warszawskiego.

Dowódcy Zjednoczonych Si? Zbrojnych

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Marsza?ek Zwi?zku Radzieckiego Iwan Koniew	14 maja 1955	23 lipca 1960
2	Marsza?ek Zwi?zku Radzieckiego Andriej Greczko	24 lipca 1960	6 lipca 1967
3	Marsza?ek Zwi?zku Radzieckiego Iwan Jakubowski	7 lipca 1967	30 listopada 1976
4	Marsza?ek Zwi?zku Radzieckiego Wiktor Kulikow	1 grudnia 1976	14 lutego 1989
5	Genera? armii Piotr ?uszew	15 lutego 1989	31 marca 1991

Zast?pcy Naczelnego Dowódcy Zjednoczonych Si? Zbrojnych

Do 1969 zast?pcami naczelnego dowódcy Zjednoczonych Si? Zbrojnych byli ministrowie obrony państw-stron Uk?adu Warszawskiego.

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Marsza?ek Polski i Zwi?zku Radzieckiego Konstanty Rokossowski	1955	1956
2	Marsza?ek Polski Marian Spychalski	1956	1968
3	Gen. broni Wojciech Jaruzelski	1968	1969
4	Gen. dyw. Tadeusz Tuczapski	1969	1972
5	Gen. broni Eugeniusz Molczyk	1972	1986
6	Gen. broni Antoni Jasiński	1986	1991

Szefowie Sztabu Zjednoczonych Si? Zbrojnych

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Genera? armii Aleksiej Antonow	14 maja 1955	16 czerwca 1962
2	Genera? armii Pawe? Batow	17 czerwca 1962	1965
3	Genera? armii Michai? Kazakow	1965	1968
4	Genera? armii Siergiej Sztiemienko	1968	1976
5	Genera? armii Anatolij Gribkow	1976	1989
6	Genera? armii W?adimir ?obow	1989	1991

Zast?pcy Szefa Sztabu Zjednoczonych Si? Zbrojnych

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Wadm. Zdzis?aw Studziński	1969	1975
2	Gen. dyw. Józef Kamiński	1975	1978
3	Gen. dyw. Stanis?aw Antos	1978	1986
4	Gen. dyw. Wac?aw Szklarski	1986	1989
5	Gen. dyw. Zbigniew Blechman	1989	1991

Przedstawiciele Polski w Sztabie Zjednoczonych Si? Zbrojnych

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Gen. bryg. Tadeusz Pióro	1955	1958
2	P?k dypl. Tadeusz Hupa?owski	1958	1961
3	P?k dypl. Leon Szyszko	1961	1965
4	Gen. dyw. Jan ?liwiński	1965	1969

Przedstawiciele Naczelnego Dowódcy Zjednoczonych Si? Zbrojnych w SZ PRL

Lp.	Stopień, imi?, nazwisko	Obj?cie funkcji	Zakończenie pe?nienia funkcji
1	Gen. por. G. Czernyszew	1957	1962
2	Gen. p?k Dmitrij ?erebin	1962	1968
3	Gen. p?k Aleksandr Ko?min	1968	1974
4	Gen. armii Afanasij Szczeg?ow	1974	1984
5	Gen. p?k W?adimir Siwienok	1984	1991

Insygnia

• 
  Unia na rzecz pokoju i socjalizmu
• 
  ?wiczenia p.k. Braterstwo Broni (1970 r.)
• 
  Wspólne ?wiczenia, TARCZA -72 (1972 r.)
• 
  25 lat Uk?adu Warszawskiego (1980 r.)
• 
  Si?y powietrzne Uk?adu Warszawskiego
• 
  Wspólne ?wiczenia, TARCZA -82, Bu?garii (1982 r.)
• 
  30 lat Uk?adu Warszawskiego (1985 r.)

Bibliografia

• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska operacyjne w systemie bezpieczeństwa państwa w latach 1955–1975, Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej 2008, nr 2
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska operacyjne w Uk?adzie Warszawskim, Poligon 2011 nr 5
• Jerzy Kajetanowicz: Wojsko Polskie w Uk?adzie Warszawskim 1955-1990, Zasoby forum ogólnowojskowego ?Bezpieczeństwo”, [w:] [1]
• Ryszard Ka?u?ny: Uk?ad Warszawski 1955-1991, Zeszyty Naukowe Wy?szej Szko?y Oficerskiej Wojsk L?dowych 2008, nr 1
• Leszek Pajórek: Polska a ?Praska Wiosna”, Wydawnictwo Egros Warszawa 1998, s. 65
• Leszek Pietrzak: My?my was wyzwolili a wy przedstawiacie nam jakie? rachunki”. Krótka historia Uk?adu Warszawskiego, [w:] [2]
• Zmar? by?y dowódca wojsk Uk?adu Warszawskiego
• Strona po?wi?cona przygotowaniom UW i NATO do wojny
• Strona po?wi?cona arsena?om j?drowym Zwi?zku Radzieckiego i państw NATO